Khi Ngày Bầu cử phủ bóng đen lên toàn nước Mỹ vào năm 2012, lượng truy cập vào trang web của tờ New York Times đột ngột tăng vọt, điều thường thấy vào những thời khắc quan trọng của quốc gia. Nhưng lần này có điều gì đó khác biệt. Theo một số báo cáo, hơn 70% lượng truy cập, một tỷ lệ vô cùng mất cân đối, lại đổ dồn vào một trang duy nhất. Điều đáng ngạc nhiên là đó không phải là một tin giật gân trên trang nhất, cũng không phải là bài bình luận của một cây bút từng giành Giải Pulitzer, mà là một blog dự đoán kết quả bầu cử do một “gã” cuồng số liệu bóng chày tên là Nate Silver viết ra. Chỉ trong chưa đầy một năm sau, cả ESPN và ABC News đều tìm cách lôi kéo Silver rời khỏi Times, nơi đang ra sức giữ chân anh bằng lời hứa sẽ huy động cả một đội ngũ biên tập viên hỗ trợ. Cuộc đàm phán quan trọng đó có thể dẫn đến việc Silver mở rộng phạm vi ảnh hưởng sang đủ lĩnh vực: thể thao, thời tiết, các chuyên mục tin tức mạng, thậm chí cả chương trình truyền hình trao giải của Viện Hàn lâm. Dù nhiều tranh cãi nổ ra xoay quanh tính chặt chẽ trong các mô hình điều chỉnh thủ công của Silver, gần như không ai phủ nhận rằng vào năm 2012, chuyên gia dữ liệu 35 tuổi này là người chiến thắng trong nền kinh tế của chúng ta. Một ví dụ khác là David Heinemeier Hansson, ngôi sao lập trình và tác giả của khung phát triển web Ruby on Rails, nền tảng đứng sau một số mạng xã hội được yêu thích như Twitter hay Hulu. Hansson hiện là đối tác tại Basecamp, một công ty phần mềm có ảnh hưởng lớn. Dù không công khai mức thu nhập từ phần chia lãi của Basecamp hay các nguồn thu khác, việc anh phân bổ thời gian sống giữa Chicago, Malibu và Marbella (Tây Ban Nha), nơi anh thường đắm chìm trong những chặng đua xe công thức, phần nào cho thấy sự thành công về tài chính của anh. Ví dụ thứ ba là John Doerr, một đối tác tại quỹ đầu tư mạo hiểm danh tiếng Kleiner Perkins Caufield & Byers ở Thung lũng Silicon. Doerr đã góp phần giúp quỹ này đầu tư vào những gã khổng lồ công nghệ như Twitter, Google, Amazon, Netscape và Sun Microsystems, thu về lợi nhuận khổng lồ. Tài sản ròng của ông vào thời điểm cuốn sách này được viết là hơn 3 tỷ USD. Vì sao Silver, Hansson và Doerr lại thành công đến vậy? Có hai kiểu lý giải cho câu hỏi này. Kiểu thứ nhất là vi mô, tập trung vào tính cách và chiến lược cá nhân đã giúp họ vươn lên. Kiểu thứ hai là vĩ mô, không tập trung vào cá nhân mà phân tích loại công việc mà họ đại diện. Dù cả hai đều quan trọng, nhưng với chủ đề chúng ta đang bàn luận, cách tiếp cận vĩ mô sẽ giúp làm sáng tỏ nhiều điều hơn về những gì nền kinh tế hiện đại đang trao cho chúng ta. Để khám phá góc nhìn vĩ mô này, hãy tìm đến hai nhà kinh tế học tại MIT là Erik Brynjolfsson và Andrew McAfee, tác giả của cuốn sách có ảnh hưởng Race Against the Machine (2011). Trong sách, họ đưa ra một lập luận thuyết phục: sự trỗi dậy của công nghệ số đang làm biến đổi thị trường lao động theo những cách không ngờ tới. Họ viết: “Chúng ta đang sống trong nỗi khổ sở của cuộc Tái cấu trúc Vĩ đại. Công nghệ tiến nhanh, còn kỹ năng và tổ chức lại tụt lại phía sau.” Với nhiều lao động, việc tụt lại này là một tín hiệu xấu. Khi máy móc ngày càng thông minh, khoảng cách giữa khả năng của chúng và con người thu hẹp lại. Chủ doanh nghiệp sẽ ngày càng ưu tiên thuê máy móc mới thay vì người mới. Đồng thời, các công nghệ truyền thông và phối hợp tiên tiến khiến làm việc từ xa trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, thúc đẩy các công ty thuê ngoài những ngôi sao chủ chốt và bỏ lại phía sau một số lượng lớn nhân viên đang đảm nhiệm các công việc dưới khả năng của họ. Tuy nhiên, hiện thực không hoàn toàn nghiệt ngã. Như Brynjolfsson và McAfee phân tích, cuộc Tái cấu trúc Vĩ đại này không làm giảm công việc, mà là phân chia lại chúng. Dù số người “thất bại” trong nền kinh tế mới đang gia tăng, khi kỹ năng của họ bị thay thế bởi tự động hóa hoặc bị thuê ngoài dễ dàng, thì vẫn có những người khác không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh. Họ trở nên có giá trị hơn bao giờ hết, và nhờ đó được tưởng thưởng xứng đáng. Brynjolfsson và McAfee không phải là những người duy nhất đưa ra lập luận này. Năm 2013, nhà kinh tế học Tyler Cowen (Đại học George Mason) đã xuất bản cuốn Average is Over (tạm dịch: “Sự chấm hết của mức trung bình”), nói về hiện tượng tương tự gọi là hố ngăn cách số (digital divide). Đây là tình trạng bất bình đẳng trong khả năng tiếp cận và sử dụng công nghệ thông tin, khiến một số người vươn lên trong khi phần còn lại bị bỏ lại phía sau. Điều làm phân tích của Brynjolfsson và McAfee đặc biệt hữu ích là ở chỗ họ đã xác định ba nhóm người cụ thể đang hưởng lợi không cân xứng từ Kỷ nguyên Máy móc Thông minh. Không có gì ngạc nhiên khi Silver, Hansson và Doerr đều nằm trong ba nhóm này. Hãy cùng tìm hiểu từng nhóm để hiểu vì sao họ đột nhiên lại có giá trị đến vậy.