Phần lớn chúng ta thường nhầm lẫn hoặc đồng nhất hai từ "phán xét" và "đánh giá". Thực chất “đánh giá” (assessment) mang nghĩa tích cực, là nhận xét, góp ý để tốt hơn; còn những người thích “phán xét” (judgment) không vì mục đích chung, cũng không vì người khác, mà chỉ để thỏa mãn cái “miệng” và cái “tâm” muốn xoa dịu bản thân của chính họ. Trong khuôn khổ bài viết này, mình bàn về tính thích phán xét - một tính xấu của con người (nhưng chúng ta thường lẫn lộn và không phân biệt, đa số dùng “đánh giá” với ý nghĩa “phán xét” tiêu cực.) Tại sao chúng ta thích phán xét người khác? Chắc hẳn không ít lần bạn từng bị phán xét và cũng không ít lần bạn phán xét những người khác. Mình đọc được đoạn trích này trong một bài viết, cảm thấy có chút hổ thẹn... “Rõ ràng để đánh giá được bản thân đã là một điều không hề dễ dàng rồi vậy mà sao đôi khi chúng ta dễ dàng đánh giá một người khác quá, nhất là qua những gì họ thể hiện bên ngoài“. Tại sao nhỉ? Lý do 1: Chúng ta đánh giá ai đó về điều gì đó vì chúng ta chưa có hoặc có rồi nhưng ta chưa chấp nhận được đặc điểm đó trong chúng ta Có câu: "Khi bạn phán xét người khác, bạn không định nghĩa họ, bạn định nghĩa chính mình." - Wayne Dyer Những gì chúng ta thấy ở người khác thường là những gì chúng ta thấy ở chính mình, và điều khiến chúng ta khó chịu ở người khác có thể là điều chúng ta không thích ở mình. Đây là những tâm lý chúng ta có: "Sự bất an: Đây là lý do lớn nhất khiến mọi người đánh giá. Nếu chúng ta không hài lòng với con người của mình, chúng ta có xu hướng hạ thấp người khác để khiến chúng ta cảm thấy tốt hơn về bản thân. Nỗi sợ: Chúng ta kéo ai đó xuống để cảm thấy tốt hơn bởi vì chúng ta sợ hãi. Chúng ta đánh giá bằng cách giảm thiểu những gì họ có hoặc đã đạt được bằng cách nhấn mạnh những vào những gì họ không có, khiến chúng ta cảm thấy tốt hơn về bản thân. Chúng ta cho rằng, người này là một mối đe dọa nên chúng ta cần giảm thiểu mối đe dọa đó. Niềm kiêu hãnh: Đánh giá người khác đem lại cho chúng ta cảm giác mình vượt trội. Chúng ta đánh giá người khác chỉ để cảm thấy tốt hơn về những gì chúng ta đang làm hoặc không làm. Sự đánh giá của chúng ta lúc này đến từ sự quan trọng hoá và sự tự trọng của bản thân. Sự ghen tị: Chúng ta cảm thấy cay đắng về lợi thế, thành công hay tài sản của ai đó,... Đánh giá dạng này thường đến từ sự oán giận vì ai đó có thứ mà chúng ta không có, chúng ta nghĩ họ chẳng làm gì xứng đáng với điều họ có." Theo nhà tâm lý học người Mỹ gốc Anh Raymond Cattell nổi tiếng với các nghiên cứu về tâm lý học, có 16 khía cạnh tính cách mà tất cả chúng ta đều sở hữu. Tính cách của con người được tạo thành từ những đặc điểm giống nhau; và chỉ khác nhau ở mức độ mà mỗi đặc điểm được thể hiện. Khi chúng ta đánh giá ai đó về đặc điểm nào đó, chúng ta đang thực sự đánh giá chính mình khi mà chúng ta chưa hoàn toàn sở hữu hoặc chấp nhận đặc điểm đó trong chúng ta.