Vậy câu hỏi về con người khác hẳn câu hỏi về sự vật. Vị trí của người hỏi không còn phải là vị trí đứng trước, mặt đối mặt, quãng cách với mình như cái bàn nữa mà là ở bên trong câu hỏi. Tôi - người tra hỏi, trở thành vấn đề cho chính tôi. Tôi ở bên trong vấn đề tôi muốn hỏi, tôi là vấn đề mà tôi hỏi. Khi tôi hỏi cái bàn là gì, tuy tôi chưa biết nó là gì, nhưng ít ra tôi biết chắc nó ở một vị trí nhất định trong không gian, nghĩa là chiếm một khoảng trống nào đó, là một sự vật đơn biệt, cụ thể, và tôi người hỏi về cái bàn, tôi đứng trước nó, có thể thấy nó, vì nó khác tôi, không phải là tôi. Còn khi tôi hỏi người là gì, tôi là gì, không những tôi chưa biết người là gì, tôi là gì mà tôi còn không biết vị trí của người, của tôi ở đâu để có thể thấy mà tìm hiểu vì chính tôi là người hỏi, ở trong câu hỏi nghĩa là còn chưa biết. G.Marcel dùng chữ huyền nhiệm để gọi vấn đề mà người đặt vấn đề ở trong vấn đề, trở thành vấn đề. Nói cách khác, chính những dữ kiện là yếu tố đã biết để từ đó đặt vấn đề, tìm hiểu cái chưa biết thì nó lại chính là vấn đề. Khi tôi hỏi cái bàn là gì, vị trí của tôi - người hỏi và vị trí của cái bàn là những dữ kiện đã biết để dựa vào nó mà biết thêm những điều khác mà tôi chưa biết về nó. Trái lại, khi tôi hỏi: Tôi là gì ? Thì quả thật vấn đề đã dẫm chân lên dữ kiện vì chỗ đứng, vị trí của người hỏi cũng trở thành vấn đề, yếu tố chưa biết. Giữa vấn đề và huyền nhiệm có một khác biệt thiết yếu này " Vấn đề là cái mà tôi gặp, tôi thấy nó đứng trước tôi và do đó tôi có thể nắm lấy nó trong khi huyền nhiệm là cái gì chính tôi ở trong đó và do đó chỉ có thể quan niệm như một trái cầu mà sự phân biệt cái trong tôi và cái trước tôi đã mất hết ý nghĩa và giá trị khởi thủy. Đặc tính của huyền nhiệm là không hoàn toàn ở trước mặt tôi." Tuy nhiên, nếu đi sâu hơn nữa, tôi thấy mặc dầu tôi không biết tôi là gì vì cả người hỏi lẫn điều muốn hỏi đều là ẩn số, nhưng ít ra tôi vẫn nhìn nhận câu hỏi là một hình thức để hỏi. Bây giờ tôi hoài nghi luôn cả ý nghĩa câu hỏi: Hỏi là gì? Nhưng khi đặt chính câu hỏi thành vấn đề, thành câu hỏi, nếu tôi chưa biết ý nghĩa của câu hỏi, ít ra tôi vẫn tin có câu hỏi. Sự CÓ là nền tảng của mọi sự, kể cả câu hỏi, bởi nếu không có sự CÓ thì chẳng có câu hỏi để hỏi nữa. Đi tới sự có (hiện hữu) là tận cùng rồi, vì nó giáp giới với cái không. Tại sao có là hơn không ? Đến biên giới của hư vô không thể tra hỏi được nữa. Đó là câu hỏi triệt để, câu hỏi căn bản cuối cùng. Tôi chưa biết gì về giải đáp câu hỏi triệt để, câu hỏi căn bản, câu hỏi cuối cùng liên quan đến cái có nhưng tôi cứ tạm gọi câu hỏi đó là câu hỏi triết học. Nói cách khác tôi chưa biết triết học là gì (về phương diện quan niệm nhưng biết câu hỏi về cái có hơn là không là câu hỏi triết học) hoặc là tôi có thể đặt câu hỏi Triết học là gì để cũng lại đi tới chỗ thấy thể nào là một vấn đề triết học. Khi hỏi triết học là gì, tôi giả thiết với mình người hỏi ở một vị trí vững chắc, không làm tôi thắc mắc và chỉ chú ý Triết học như một ẩn số chưa biết. Nhưng tôi có chắc tôi ở một vị trí vững chãi, rõ rệt không hay tôi phải hoài nghi ngay cả chính mình, tôi là gì? Và sau cùng tôi hoài nghi luôn về câu hỏi về chính sự hỏi. 1. Triết học là gì? 2. Tôi, khi hỏi triết học, tôi là gì? 3. Là gì là gì? Như thế trước khi hỏi triết học là gì? 1. Không những tôi chưa biết nó là cái gì. 2. Chưa biết ngay cả tôi, người hỏi là gì. 3. Không biết ý nghĩa của chính việc hỏi. Tại sao lại lẩn quẩn, lẩm cẩm, lôi thôi, cầu kỳ như vậy ? Vì rằng triết học chính là nỗ lực đi đến tận cùng, là tra hỏi về cái căn bản, là đi sâu vào mãi cho đến chỗ không thể nào tiến thêm được nữa. Hỏi triết học là gì đưa đến hỏi là gì và sau cùng có câu hỏi, vậy tại sao có không chứ không phải là không có. Đó là câu hỏi triệt để: tra hỏi về chính sự tra hỏi, về những điều kiện làm cho có thể tra hỏi. Và biết tra hỏi như thế là theo một diễn tiến về cái tận cùng tức là đã triết lý rồi. Khi hỏi triết học là gì, câu hỏi hướng về triết học nhưng triết học chính là trước hết phải biết thế nào là vấn đề triết học. Nói cách khác, triết học là một Ý Thức trước khi là một Tri Thức. Hỏi triết học là gì, là cố ý tìm hiểu triết học và hiểu được thế nào là một vấn đề triết học, vì khi hiểu được thế nào là một vấn đề triết học (triết học như một ý thức) thì sẽ tìm thấy triết học là gì ( triết học như một quan niệm, một tri thức) Đã phân biệt triết học như ý thức, như tri thức theo hai giai đoạn: Ý thức rồi đến Tri thức thì không thể dạy triết như một khoa học, nhằm cung cấp một tri thức. Nếu coi triết học chỉ như một tri thức và dạy triết học như những hệ thống, thì có thể làm cho hiểu biết hệ thống triết học này là như thế này, hệ thống triết học kia là như thế kia là một vấn đề trong những vẻ đặc biệt của nó. Do đó nhiệm vụ của giáo viên không phải chỉ là dạy mà trước hết là khêu gợi nêu vấn đề, dẫn đưa vào một khởi điểm để rồi tự người được hướng dẫn sẽ đi một con đường của họ từ khởi điểm đó đến một quan niệm nào đó, một tri thức triết học nào đó mà người đó cho rằng hợp với con đường của họ. Vì vậy không thể giảng triết bằng những định nghĩa triết học, vì bất cứ định nghĩa về triết học nào cũng là một triết học, một quan niệm triết học trong khi mục tiêu trước hết là làm sao giúp cho người khác hiểu thế nào là triết học. Hiểu được thế nào là triết học, sẽ hiểu được những triết học và sau cùng tìm ra một định nghĩa triết học của mình, nghĩa là xác định cho mình thái độ trước vấn đề căn bản, vấn đề ý nghĩa cuộc đời. Đến đây tuy chưa biết triết học là gì, nhưng biết được vấn đề triết học được đặt ra như thế nào. Bằng những câu hỏi như chặng đường nối tiếp, tôi đi sâu dần vào triết học. Sở dĩ tôi có thể tra hỏi là vì tôi không coi những bước tôi đi là vững chãi hiển nhiên rõ rệt. Hễ khi nào coi cái gì là đương nhiên rồi thì không thể tra hỏi được nữa và " An nghỉ " trong những điều mà người ta tin là hiển nhiên đó. Nhưng không tra hỏi không thể có triết lý. Tôi bắt đầu triết lý khi tôi bỡ ngỡ, ngạc nhiên trước một sự kiện không phải nó như thế là vì như thế, mà cái như thế đòi hỏi phải có cái gì đằng sau nó nữa. Cứ như thế đến khi tôi không thể giả thuyết được nữa. Và tôi buộc phải dừng lại đứng trước cái đằng sau cuối cùng lưng dựa vào hư vô, như đứng trước mé đường cụt và trước mặt, bên dưới là vực thẳm, không có gì cả, làm tôi choáng váng, chóng mặt. Lúc đó, những vấn đề làm cho tôi thắc mắc không còn phải là những vấn đề đặt ra trên đường đi, đất đứng. Tôi cảm thấy con đường đất đứng như thế đang lở ra sụt xuống và lao cả tôi vào hư vô khi tôi đứng sát bên lề vực thầm. Tôi thấy được thế nào là vấn đề nền tảng và triết lý chính là ý thức về nền tảng của cuộc đời, trước đây là một đất đứng vững chãi hiển nhiên bây giờ trở thành lung lay, bấp bênh... Khi hỏi triết học là gì, tôi tưởng rằng một định nghĩa triết học sẽ đưa vào triết học, nhưng làm sao hiểu được triết học nếu như đã không ở trong nó nghĩa là phải có thái độ triết học mới đi sâu vào được nó và có một thái độ triết lý là ý thức được thế nào là một vấn đề triết học. Khi hỏi triết học là ta thắc mắc về sự kiện được coi như một tiền đề của sự tra hỏi, là khả năng tra hỏi. Con người ở đời không như hòn đá trơ trơ ra đấy. Nó là thế vì như thế mà trái lại con người có khả năng vượt ra khỏi lãnh vực hiện hữu. Sự có thể tra hỏi về hiện hữu chứng tỏ tôi không bằng lòng dừng lại ở thực tại và khả năng tra hỏi đó có thể gọi là ý thức hay suy tư. Con vật an nghỉ trong sự hiện hữu của nó, trái lại con người có thể tách khỏi hiện hữu, tra hỏi về hiện hữu của mình, mọi vật.